| Gelderlander 22 april 2023
50 jaar geleden werd het eerste naaktstrand geopend: 'Er is nog nooit een baby in badkleding geboren'
Een strandtenthouder die nudisten met verfbommen wilde besmeuren en dreigbrieven die bij de gemeente Callantsoog op de mat vielen. De komst van Nederlands eerste legale naaktstrand had heel wat voeten in aarde.
Een zilte zeelucht waait hem tegemoet als Jan Koelemeij (79) met stevige tred door de duinen van Callantsoog beent. Naast hem drukt zijn bouvier Cato zijn pootjes gedecideerd door het vloertapijt van schelpen. Even verderop, op het strand, rollen golven onvermoeibaar over het zand. 'Daar,' zegt hij, terwijl hij naar paal 16 in de verte wijst. 'Daar ligt het 's zomers vol met nudisten.'
Deze maand is het exact vijftig jaar geleden dat hier, in de Noord-Hollandse badplaats, het eerste legale nudistenstrand van Nederland geopend wordt. Koelemeij, zelf geen nudist, speelt een voorname rol in die legalisering. Als PvdA-wethouder overtuigt hij de rechters er in 1971 van dat naturisme een onschuldig tijdverdrijf is. Sindsdien is er veel veranderd. Waar naaktrecreatie tot 1973 formeel verboden is in Nederland, leidt het anno 2023 een florerend bestaan.
Verspreid over ons land liggen inmiddels negentig naaktstranden. Volgens NFN Open & Bloot, de 55.000 leden tellende belangenbehartiger voor naaktrecreatie, afficheren zo’n 2,5 miljoen landgenoten zich als naaktrecreant.
Specifiek op nudisten gerichte hotels, vakantieparken en campings zijn alweer jaren ingeburgerd. 'Ik heb het taboe op naaktrecreatie nooit zo begrepen,' zegt Koelemeij. 'We zien er in ons blootje allemaal hetzelfde uit, nietwaar?'
Het is zoals ze Koelemeij kennen in Callantsoog. In de kern is hij nu, op bijna tachtigjarige leeftijd, nog steeds die onbevooroordeelde jongen die als kind dagelijks naar kachelhout speurt op de stranden nabij zijn huis. Die er later, als lid van de reddingsbrigade, zwemmers in de smiezen houdt via zijn verrekijker. En in die hoedanigheid ook in contact komt met zonaanbiddende dames en heren in adamskostuum, die ver voor de legalisering van naaktrecreatie al naar zijn dorp tijgen. Vaak komen ze uit Duitsland, waar de middenklasse in reactie op de industrialisatie steeds meer de drang voelt om dichter bij de natuur te leven.
'We hebben die mensen nooit als bijzonder of apart gezien,' vertelt Koelemeij, wandelend langs de vloedlijn. 'Het gros van de bevolking had geen enkel probleem met de nudisten. Natuurlijk zeiden we vroeger als we een mooie blote dame haar badhanddoek uit zagen gooien weleens iets in de trant van: 'Zo, wat staat daar een knappe blonde stoot.' Zo praat je als jochie tegen je schoolvriendjes. Veel kinderen waren bevriend met de kinderen van Duitse of Zweedse naakttoeristen. Ze hoorden gewoon bij het dorp. Simpel.
'
Iets dat ondubbelzinnig te maken heeft met de inborst van Callantsogers die, veelal PvdA-gezind, van oudsher progressief zijn. Maar het kan, geeft Koelemeij toe, ook niet los worden gezien van het economische aspect. Veel bewoners verhuren er schuren, garages of (delen van) huizen aan toeristen, onder wie veel nudisten. Het dorp spint garen bij de heersende vrije cultuur, die blootliefhebbers trekt als bijen naar de honing. Ook al deelt de politie tot 1971 nog geregeld bekeuringen uit aan de badkledingloze bezoekers, passend bij het illegale karakter dat nudisme dan nog heeft in Nederland, en verbiedt in datzelfde jaar de lokale overheid in Texel een nudistenstrand.
Het is dus niet toevallig dat het progressieve Callantsoog het podium vormt waar die wetgeving dat jaar aan de kaak wordt gesteld. Als de politie de fervente naaktlopers Nel Molenkamp-Quist en Ton Wilhelm bekeurt, grijpen ze de gelegenheid gewillig aan om een proefproces uit te lokken bij de rechter.
Koelemeij, dan net begonnen als raadslid, staat hen als getuige bij.
In de jaren zeventig kon je nog gewoon een strafblad krijgen als je in je blote kont op een strandbedje lag de fundamentele vraag die ze beantwoord willen zien door de rechtelijke macht: Hebben mensen het recht om zonder kleren van de buitenlucht te genieten? Of is het, zoals artikel 238 voorschrijft, openbare schennis van de eerbaarheid?
'Voor ons is dat uiteraard nooit een punt van discussie geweest,' zegt Christine Kouman, directeur van NFN Open & Bloot. 'Naakt recreëren is normaal. Ga maar na: er is nog nooit een baby in badkleding geboren. Dat neemt niet weg dat je in het Nederland van de jaren zeventig nog gewoon een strafblad kon krijgen als je in je blote kont op een strandbedje ging liggen. Daarom was die rechtszaak zo van belang. Er stond iets heel essentieels op het spel: vrijheid.
'Toch is in het Callantsoog van '71 ook een kleine, maar hardnekkige groep tegenstanders actief, die zich nadrukkelijk manifesteert rond het proces. Juist omdat de aanwezigheid van nudisten, vrezen ze, een aanwas aan 'nieuwe' nudisten tot gevolg kan hebben. Bij het gemeentebestuur vallen dreigbrieven op de mat. Ook de lokale VVV zet zich, uit vrees voor de komst van 'randfiguren', steeds meer af tegen naaktlopers.
‘Door een klein gedeelte van het dorp werd het anti-nudismesfeertje enorm opgepookt, de emoties liepen hoog op,' vertelt Koelemeij. 'Veelgehoord argument bij tegenstanders: aan die nudisten hebben we niks, want ze hebben niet eens een kontzak waarin ze hun portemonnee kunnen doen.
Ik vond het argument dat ze geen geld in het laatje brachten hypocriet en nergens op slaan. De nudisten deden bovendien geen vlieg kwaad.
Veelzeggend: het afgelegen gebied waarop ze lagen, was het schoonste stukje strand van het hele dorp. '
De hoofdrolspelers van toen zijn anno 2023 óf overleden, onvindbaar of hoogbejaard.
Zoals dit goed beschouwd voor alle eerste bezoekers van het naaktstrand van Callantsoog geldt. Koelemeij is nog een van de weinigen die de situatie van toen feilloos kan schetsen. Moeiteloos herinnert hij zich ook de uitspraak van de rechter in Alkmaar, die de twee 'verdachten' Nel Molenkamp-Quist en Ton Wilhelm vrijspreekt, volgend op hun verweer dat nudisme een onschuldig tijdverdrijf is.
Zoals ook de opmerking van Molenkamp-Quist hem is bijgebleven. 'Het is verrukkelijk, naaktlopen. U zou het zelf eens moeten proberen!' hoort de rechter haar zeggen. Koelemeij lacht. 'Het is tekenend voor de ontspannen sfeer tijdens die zaak. Naaktlopen in de openbare ruimte was niet langer meer verboden. Dáár ging het ons om, en daarin werden we in het gelijkgesteld.'
'Een mijlpaal in ons bestaan,' noemt Open & Bloot-directeur Christine Kouman de uitspraak nog altijd. 'Een naaktrecreant snapt het nut van badkleding sowieso niet. Het is ongemakkelijk, het plakt en het jeukt als er bij het zwemmen zand in is gekomen. De uitspraak van de rechter bevestigde feitelijk wat naaktrecreanten altijd al vonden. Dat het doodnormaal is om in je blootje op een strand te liggen.'
Maar met de uitspraak in '71 heeft het naaktstrand nog geen legale status: de officier van justitie is tegen de uitspraak in hoger beroep gegaan. Het rumoer in Callantsoog is dan ook nog niet ten einde. Evengoed trekken vanaf dat moment steeds meer naaktrecreanten van heinde en verre naar de kustplaats. In 1973 moet de gemeenteraad beslissen of de vierhonderd meter lange strook tussen Callantsoog en Sint Maartenszee ook officieel als eerste nudistenstrand van Nederland de boeken in gaat.
Bij raadslid Jaap Buis worden borden in de tuin geplaatst waarop nudisten als 'blote griezels' en 'schorem' worden neergezet
De kleine groep tegenstanders die zich rond het proces van de twee Amsterdamse nudisten al heeft laten horen, is duidelijk: geen sprake van.
Strandtenthouder Piet Vos gaat hierin het verst, weet Kees Zwaan, de cultuurwetenschapper die voor zijn website historiek.net in de geschiedenis van het Callantsoogse naaktstrand dook. De ondernemer dreigt naaktlopers met verfbommen te besmeuren wanneer hij ze voor zijn horecagelegenheid ziet langsparaderen. Bij raadslid Jaap Buis, voorstander van naaktrecreatie, plaatsen Vos en vijftig medestanders borden in de tuin waarop nudisten als 'blote griezels' en 'schorem' worden neergezet. En kort voor de stemming in de raad heeft voor het gemeentehuis een demonstratie plaats tegen 'de schandelijke naaktloperij'.
De protesten mogen niet baten. Op 27 april 1973 wordt bekend dat Callantsoog officieel de eerste Nederlandse plaats is met een nudistenstrand.
Strijders van toen
'Dat daarmee in een grote behoefte werd voorzien, kwam meteen tot uitdrukking,' zegt Kouman. 'Het werd er vanaf toen zo druk dat mensen niet eens hun windschermen konden neerzetten. Als haringen in blik lagen ze met elkaar op dat kleine stukje strand. Het zegt veel over de wens van veel mensen om op die manier te recreëren. In Callantsoog is de kiem gelegd voor de maatschappelijke acceptatie van naaktrecreatie, daardoor prijzen we ons nu gelukkig met negentig naaktstranden in Nederland. De strijders van toen zijn we nog altijd dankbaar'.
Koelemeij, bevlogen PvdA’er van weleer, wenst zichzelf niet als strijder te zien, geeft hij aan, op het moment dat zijn dagelijkse tochtje door het duingebied er bijna op zit. Over een paar weken, weet hij, krijgen de circa 2500 vaste bewoners van zijn dorp geleidelijk aan weer gezelschap van een luttele 7500 toeristen, van wie de meesten uit Duitsland. Onder hen bevinden zich, zoals elk zomerseizoen, talloze naaktrecreanten. Passend bij het nudistenbolwerk dat Callantsoog nu alweer ruim vijftig jaar is. 'Naakt, aangekleed; ik zie niet eens het verschil,' schampert Koelemeij, wanneer hij zijn huissleutel uit zijn jast vist. 'Wat kan mij het nou schelen of iemand zwemkleding draagt of in zijn blote kont op het strand zit. Leven en laten leven, zeg ik altijd maar. Mooi dat wij als dorp een bijdrage hebben kunnen leveren aan die opvatting.'
'Nudisten zijn nu minder vrij'
De bekendste nudisten van Nederland, Bert Schoenmaker (44) en zijn partner Thomas Wiersma (60), kennen de geschiedenis van Callantsoog. Gevolgd door de camera's van Ik vertrek verruilden ze in 2011 Zaandam voor een Spaanse berg, waar ze een paradijs voor naaktlopers creëerden.
Vanuit Spanje zien ze duidelijke verschillen met Nederland. 'In Nederland hebben nudisten hun eigen stranden, hier in Spanje kraait er geen haan naar of je nu naakt of in zwemkleding op het strand komt; iedereen ligt als het ware door elkaar,' zegt Bert Schoenmaker.
Hij ziet ook dat de tijden langzaam veranderen.
'De behoefte om naakt te recreëren is er nog steeds, maar je merkt wel dat er meer sprake is van voorzichtigheid. Met een telefoon is een foto snel gemaakt. Dat maakt dat nudisten zich al enige jaren wat minder vrij voelen, wat meer op hun hoede zijn. Dat is zonde, want echt: er is niets zo fijn als in je nakie op het strand liggen.'
door Dennis van Bergen
|
